Voor ruim anderhalf miljoen doven en slechthorenden zijn ondertitels onmisbaar. Via de rubriek ‘Mediavragen’ krijgen wij opvallend veel klachten over de ondertiteling op televisie. Wat is er aan de hand?
Ondertitels die moeilijk leesbaar zijn, te laat in beeld verschijnen of fouten bevatten, kunnen het kijkplezier danig bederven. Anderhalf miljoen Nederlanders met gehoorproblemen vertrouwen op ondertitels om het nieuws te kunnen volgen of te genieten van een serie of sportwedstrijd. Ook veel andere kijkers vinden het prettig om mee te lezen met wat er op tv gezegd wordt, bijvoorbeeld omdat het achtergrondgeluid de spraak moeilijk verstaanbaar maakt. Waarom lukt het de Nederlandse zenders dan vaak niet om deze belangrijke voorziening foutloos op het scherm te krijgen? Veel lezers merken op dat buitenlandse kanalen hun ondertiteling wél op orde hebben.
Per zender verschillend
In Nederland loopt de NPO voorop met ondertiteling. De publieke omroep begon al in 1980 met het ondertitelen via Teletekst. Kijkers met een geschikt toestel konden die ondertitels bij sommige programma’s in beeld toveren. Gekleurde ondertitels maakten het mogelijk om aan te geven wie er aan het woord was en informatie tussen haakjes zorgde voor extra verheldering. Inmiddels worden vrijwel alle uitzendingen op de zenders van de NPO ondertiteld. “We zijn wettelijk verplicht om 95 procent van ons aanbod te ondertitelen, maar in de praktijk ondertitelen we ruim 99 procent”, vertelt Paul van den Bogart, manager Access Services bij de NPO. Het zenderaanbod is sinds 1980 enorm gegroeid, met onder meer de komst van de commerciële kanalen van RTL en Talpa (NET5, SBS6, SBS9 en Veronica). Deze partijen zijn verplicht om minimaal vijftig procent van de Nederlandstalige programma’s te ondertitelen. Bij de andere helft van de programma’s op de commerciële zenders kunnen ondertitels dus ontbreken.
Complexe techniek
Sinds 1980 is de manier waarop het tv-signaal wordt doorgegeven veranderd. Door de komst van digitale tv kijken de meeste huishoudens nu via een bruikleenontvanger van Ziggo, KPN of een andere aanbieder. Deze tv-kastjes kunnen ondertitels op twee manieren weergeven: via Teletekstpagina 888 of via het ontvangermenu. “Inhoudelijk zijn beide vormen hetzelfde; het zijn dezelfde basisteksten”, vertelt Van den Bogart. De ondertitels van Teletekst staan op een zwarte achtergrondkleur voor betere leesbaarheid. Met de tweede techniek lijken de ondertitels meer op die bij buitenlandse series: losse letters zonder steunkleur. Helaas kan het hierbij gebeuren dat witte letters op een witte achtergrond slecht leesbaar zijn. Dat is een ergernis die we regelmatig horen van de lezers van MAX Magazine. “We hebben samen met andere omroepen regulier overleg met partijen als KPN en Ziggo en daarin praten we ook over hoe ondertitels worden getoond. Zij staan zeker open voor aanpassingen, maar de techniek aan hun kant is complex.” Ook het formaat van de letters en de positie op het scherm wordt bij deze ondertiteling bepaald door de tv-aanbieder en de gebruikte apparatuur. En ook dit levert ergernis op bij veel kijkers: de letters zijn te klein, te groot of staan op een rare plek in beeld.
Live-uitzendingen blijken lastig
Bij buitenlandse series en documentaires is er alle tijd om de teksten te vertalen en een goed getimede ondertiteling te maken. Dat geldt ook voor de meeste Nederlandstalige tv-programma’s die ruim voor de uitzending zijn opgenomen. Bij live-uitzendingen is dat anders. Veel klachten over de ondertiteling hebben hierop betrekking. Om de ondertitelaars toch wat tijd te geven, worden veel talkshows – zoals ‘Tijd voor MAX’ en ‘Eva’ – met één minuut vertraging uitgezonden. Van den Bogart: “Aan deze programma’s werken drie ondertitelaars tegelijk. Daardoor loopt de ondertiteling synchroon en is de kwaliteit hoger dan wanneer een redacteur een dergelijk programma zonder vertraging en alleen zou doen.” Nog meer programma’s op deze arbeidsintensieve manier ondertitelen is een kostbare zaak en in deze tijd van bezuinigingen bij de NPO niet haalbaar. Momenteel werken op de afdeling Ondertiteling van de NPO 34 ondertitelaars en vier ondersteunende collega’s. De NPO maakt ook gebruik van spraakherkenningssoftware en kunstmatige intelligentie om de ondertitelaars een handje te helpen, maar bij live-uitzendingen kunnen er altijd fouten in de ondertitels zitten. Het ‘Eurovisie Songfestival’ is hiervan een berucht voorbeeld: een rechtstreeks programma met veel verschillende sprekers, diverse talen én een commentaarstem die eroverheen praat, is een ware beproeving voor ondertitelaars.
Mensenwerk
Waarom lijkt het op buitenlandse zenders dan zo veel beter te gaan dan in Nederland? Waarschijnlijk heeft dat te maken met het soort programma’s dat de Nederlandse kijker op deze zenders kiest. Dat zijn meestal series, films en documentaires en minder vaak rechtstreeks uitgezonden talkshows en actualiteitenprogramma’s. Wie bij deze buitenlandse zenders de live-ondertiteling aanzet, ziet dat het maken van ondertitels ook in Engeland en Duitsland – in ieder geval voorlopig – nog mensenwerk is.
Dit artikel staat in MAX Magazine nummer 38. Bent u geen abonnee, maar wilt u iedere week genieten van puzzels, weetjes, interviews en programma-informatie? U kunt hier abonnee worden.
