‘ In zekere zin hebben daders én slachtoffers levenslang’

‘Recht in de ogen’ is een nieuwe driedelige MAX-serie waarin slachtoffers van misdrijven met de dader in gesprek gaan. Dit wordt ook wel herstelrecht genoemd. Onder leiding van presentator Charles Groenhuijsen ziet de kijker ontroerende ontmoetingen waarbij woede en tegenstellingen plaatsmaken voor erkenning en soms zelfs verzoening.

Charles, kun je uitleggen wat herstelrecht precies is?
“Herstelrecht is een poging om iets dat verschrikkelijk is niet nog verschrikkelijker te maken. Een misdrijf als moord of verkrachting is verschrikkelijk en daar moet iemand natuurlijk voor worden gestraft. Maar niet alleen de dader krijgt straf, ook de nabestaanden. Zij gaan niet de gevangenis in, maar in zekere zin krijgen zij ook levenslang. Als je over de nabestaanden leest, lees je overal: ‘Het gaat nooit over’. Misdrijven blijven namelijk als een donderwolk boven het slachtoff er hangen.”

Nooit contact gehad
“De slachtoffers of nabestaanden hebben in de meeste gevallen de dader nooit gesproken of gezien. De deur van de gevangenis valt achter de dader dicht en dat is het dan. In het herstelrecht probeer je op basis van vrijwilligheid dader en slachtoff er bij elkaar te brengen. Hun beider levens zijn namelijk enorm met elkaar verknoopt. Veel slachtoff ers zeggen: ‘We denken er nog iedere dag aan, ieder uur.’ Recent nog sprak ik de zus van een broer die een aantal jaren geleden vermoord is. Die zus gaat uit eten, heeft een reservering voor twee personen gemaakt. Komt die zus in dat restaurant en blijkt er voor drie personen gedekt. En zo gebeurt er wel vaker iets dat de zus aan de moord herinnert.”

Omhelzing bij het afscheid
“Het meest verschrikkelijke is als je iemand verliest als gevolg van moord of dat een geliefde verkracht is. Dan kun je kiezen om je hele leven kwaad te blijven op de dader en te blijven zitten met wrok en wraak, maar je kan ook op een andere manier proberen om in het leven verder te komen. Deze zus zie je in de serie in de gevangenis tegenover de moordenaar van haar broer zitten. Op een gegeven moment hielden ze elkaars hand vast en bij het afscheid omhelsden ze elkaar.”

Hoe kun je de hand van de moordenaar van je broer vasthouden en zelfs omhelzen?
“Het is de hunkering naar een uitweg, de hunkering naar een perspectief om woede en wraak achter je te laten. Nee, het leed maak je niet ongedaan, maar de hunkering naar een uitweg is zo groot. Twee uur lang zat die zus tegenover de moordenaar van haar broer en ze houden elkaars handen vast. Fundamenteler en dieper wordt het niet. Er wordt weleens gezegd: dat doet zo’n dader alleen uit eigenbelang. Welnee, de man is veroordeeld en zit zijn straf uit.”

Je zou kunnen denken: die Groenhuijsen pleit voor versoepeling van het strafrecht.
“Nee. Iedere misdadiger moet vervolgd worden en zijn straf uitzitten. Maar dit programma gaat over de straf na de straf. Natuurlijk moeten de slachtoff ers ook genoegdoening krijgen voor hetgeen hen is aangedaan. En natuurlijk moet zich dat vertalen in een gevangenisstraf. Maar de nabestaanden willen ook verder. Een moeder van wie de dochter was vermoord heb ik horen zeggen: ‘Er mag in mijn huis niet meer gelachen worden.’ Dat is toch vreselijk. Dan zit je zo opgesloten in je verdriet.”

Herstelrecht vergt ook moed. Moed van het slachtoff er, maar ook van de dader.
“Jazeker. Er is moed voor nodig om het leed dat je een ander hebt aangedaan onder ogen te zien. En de volgende stap is dan dat je het slachtoff er en andersom, de dader, letterlijk recht in het gezicht aankijkt. We zijn in deze serie ook gaan praten met een jongen die slachtoff er was geworden van een roof overval. Dat slachtoff er is door diepe dalen gegaan. Toen hij vader werd, wilde hij die overval defi nitief achter zich laten. Vervolgens gaat hij met de dader praten. In de uitzending zegt de jonge vader dat hij het door deze ontmoeting achter zich heeft kunnen laten. Nee, hij vergeet de overval niet, maar vergeeft het de dader wel. Aan het eind van de ontmoeting zeg ik ‘bedankt’ en omhelzen ze elkaar.”

Heeft de serie jou ook milder gemaakt?
“Absoluut. Iedereen maakt confl icten in zijn leven mee. Zelf heb ik een groot confl ict gehad met mijn toenmalige NOS-baas Hans Laroes. Ik denk dat als ik de band nu terug zou kunnen draaien, ik mij in dat confl ict anders had moeten opstellen. Ik had op z’n minst een poging moeten doen om tot een andere oplossing te komen. Ik wil mij op geen enkele manier vergelijken met de zaken uit deze serie, maar het gaat om het principe: ga met elkaar zitten en praat erover.”

Iedereen kan iets leren van deze serie?
“Het streven om op harmonieuze manier akelige confl icten op te lossen is de basis van elke vorm van beschaafd menselijk handelen. In onze christelijke traditie zitten ten diepste de begrippen verzoening, begrip, vergeving, tolerantie en liefde verankerd. Dan moet je dat ook toepassen in de lastigste gevallen.”

Daarmee past herstelrecht naadloos in ons christelijke denken waarin vergevingsgezindheid centraal staat.
“Natuurlijk zijn er ook mensen die zeggen: eens een crimineel altijd een crimineel, en dus: opsluiten en sleutel weggooien. Maar als je uit ons christelijk denken verzoening en vergeving haalt, dan is dat totaal in strijd met onze christelijke waarden. Het is de basis ervan.”

Herstelrecht is geen wondermiddel?
“Absoluut niet. En ja, natuurlijk moeten boeven worden opgespoord, opgepakt en berecht. Maar we zijn wel te veel bezig met opsluiten en te weinig met afsluiten. Ik heb heel wat programma’s gemaakt in mijn leven. Ook hele mooie programma’s, maar dit programma is misschien wel het mooiste en meest betekenisvolle.”

Recht in de ogen VANAF 7 JUNI OM 21.25 UUR BIJ MAX OP NPO 1