Kunstkeizerin Farah

Ruim veertig jaar geleden gebeurde er iets wat grote indruk op me maakte. Het heeft er, denk ik, voor gezorgd dat ik me voor koningshuizen ben gaan interesseren. Ik zag toen de beelden van het vertrek van de sjah van Iran en zijn echtgenote Farah uit hun land.

Met zelfbeheersing, mensen die zich aan hun voeten wierpen omhoog helpend, zetten ze hun laatste stappen in Iran. De sjah had iets magisch, evenals Farah Pahlavi, die de meeste mensen zich als Farah Diba zullen herinneren, haar meisjesnaam. In januari 1979 kwam er een einde aan het regime van de sjah. Hij had de steun verloren van de westerse machten, die hem daarvoor juist als een bevriend staatshoofd hadden gezien en met veel eer hadden onthaald. Vooral natuurlijk vanwege de olie. Iran was een rijk land. Maar niet iedereen profi teerde daarvan.

Er waren landelijke gebieden waar de mensen nauwelijks wat te eten hadden. Die waren vaak ook erg religieus en vonden de moderniseringen van de sjah maar niks. Zijn vader had de hoofddoek al verboden en in het Teheran van de jaren zeventig liepen vrouwen ook in minirokken. Farah, die eerst koningin was en later tot keizerin werd gekroond, richtte zelfs een museum voor moderne kunst op. De oliemiljoenen werden besteed aan werken van Andy Warhol, Willem de Kooning en vele andere kunstenaars. De streng-islamitische inwoners namen aanstoot aan de vele naakten die er hingen. Studenten en communisten protesteerden tegen de armoede en het gebrek aan politieke vrijheid.

En vooral ook tegen de Savak, de geheime dienst van Iran. In Europa kwamen er berichten binnen dat de Savak in opdracht van de Sjah politieke tegenstanders zou laten opsluiten of erger, vermoorden. De geestelijk leider van het land was door hem het land uitgezet. Khomeini woonde eerst in Irak en vestigde zich daarna in Frankrijk, dat hem al snel begon te steunen. Toen ook de Amerikaanse president Jimmy Carter zijn steun aan Iran liet vallen, brak de Islamitische Revolutie uit. Khomeini werd met een door Air France aangeboden vliegtuig naar Teheran gevlogen. Binnen een maand had hij al meer mensen laten ophangen dan de Savak ooit had gedood. De sjah en zijn familie waren toen uiteraard al vertrokken en merkten dat hun oude vrienden ze als een baksteen lieten vallen.

Ze waren, behalve in Egypte en Marokko, nergens welkom. De sjah stierf niet veel later aan de gevolgen van kanker. Ex-keizerin Farah stond er alleen voor met vier kinderen, van wie er later twee zelfmoord zouden plegen. Ondanks alle tegenslagen en verdriet behield ze altijd haar waardigheid en gevoel voor humor. Ze is nu 83 jaar en recent zijn er twee boeken over haar uitgekomen. Naast haar biografi e uit de jaren zeventig waarin ze haar visie op een modern Iran en gelijkheid van vrouwen uiteenzet, een bijzonder kunstboek.

Het Iraanse regime opende de kluizen van het moderne-kunstmuseum om de collectie die Farah verzamelde te laten fotograferen. Iran deed het omdat het buitenlandse deviezen nodig heeft. Het portret dat Andy Warhol van Farah maakte staat op de voorpagina. De collectie is miljarden waard, maar Iran wil uit religieuze principes geen naakten verkopen. En al helemaal geen portret van de vroegere keizerin, ook al is zij wel gekleed.