Met 80 nog een lever of nier afstaan, waarom niet?

Het aantal oudere orgaan-donoren neemt in rap tempo toe. Inmiddels is de helft van alle donoren boven de vijftig. Zeker als de ontvanger zelf ook wat ouder is, kan een orgaan van een oudere donor nog volstaan. “Het hart van een 80-jarige is niet meer geschikt voor transplantatie, maar zo iemand kan nog prima nier- of leverdonor zijn.”

Dicky Oele (67) uit het Noord-Brabantse Oosterhout vergeet nooit die zwarte dag in april 2010 waarop ze haar man verloor. Op 66-jarige leeftijd overleed hij aan een herseninfarct. Maar zijn dood was ook een geschenk uit de hemel voor vier zieke mannen van tussen de 58 en 70 jaar, die nieren, lever en hoornvlies van de overleden Brabander kregen.
“Mijn man was groot voorstander van orgaandonatie”, vertelt de weduwe. Ze put nog steeds troost uit de meervoudige orgaan- en weefseltransplantatie. “Natuurlijk ben je heel verdrietig als je je man verliest. Maar het heeft mij, en ook onze twee dochters, goed gedaan dat hij met zijn dood vier andere mensen een beter leven heeft kunnen geven.”

Nog steeds groot tekort
Anno 2015 is er nog steeds een groot tekort aan donororganen. Eind vorig jaar stonden er 1.043 ernstig zieke mensen op de wachtlijst voor een nieuwe lever, nier, hart of ander orgaan. Net als afgelopen jaren zullen veel van deze patiënten komen te overlijden omdat een nieuw orgaan voor hen te laat komt.
“Er overlijden steeds minder jonge mensen met organen die zeer geschikt zijn voor transplantatie”, zegt prof. dr. Ernst van Heurn, transplantatiechirurg in het academisch ziekenhuis van Maastricht. Voor een deel komt dat doordat het aantal verkeersslachtoffers, een belangrijke overlijdens­oorzaak bij jongere orgaandonoren, afneemt.

Oud-voor-oud-programma
Gelukkig zijn er volgens de medicus steeds meer oudere mensen met goede organen die na overlijden prima te gebruiken zijn voor transplantatie. Om zo efficiënt en verantwoord mogelijk met de beschikbare organen om te gaan, is er daarom tegenwoordig een ‘oud-voor-oud-programma’, waarbij organen van ouderen veelal naar oudere ontvangers gaan.
“Het is irreëel om een donornier van een dertigjarige in te brengen bij iemand van 75”, zegt Van Heurn. “Die nier kan vaak veel langer mee dan de levensverwachting van zo’n oude ontvanger. Omgekeerd moet je ook een jonge nierpatiënt geen oud orgaan geven, omdat de kans dan groter is dat de nier niet lang genoeg naar behoren functioneert.”

Meer gezonde ouderen
Ook al zijn er nu veel meer gezonde ouderen dan een of twee generaties geleden, dat wil nog niet zeggen dat de organen en weefsels van vijftigplussers onbeperkt geschikt zijn voor transplantatie. Voor donorharten geldt nog altijd een leeftijdsgrens van 65 jaar, voor een alvleesklier ligt die op 60, terwijl die voor longen op 75 ligt (zie illustratie).
“Eigenlijk geldt alleen voor lever en nieren geen leeftijdsgrens meer”, zegt Van Heurn. Al geldt ook hier dat steeds van geval tot geval wordt bekeken of de organen van een donor ook echt bruikbaar zijn. “Iemand kan er van buiten tot op hoge leeftijd supergezond uitzien, dat wil niet zeggen dat zijn organen en weefsel geschikt zijn voor transplantatie.”
Het kan bijvoorbeeld zijn dat er na overlijden een beginnende tumor wordt geconstateerd. “Al zit die in de long, dan transplanteren we ook geen nier. We willen niet het risico lopen dat we een kankercelletje mee transplanteren”, aldus de transplantatie­chirurg. Ook patiënten die aan infecties overlijden zijn om vergelijkbare redenen niet geschikt als donor.

Laat u registreren als donor
Juist om het tekort aan donororganen zoveel mogelijk te lenigen, moedigt de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) ook ouderen aan zich vooral te registeren als donor. “Het hart van een 80-jarige is niet meer geschikt voor transplantatie, maar zo iemand kan nog prima nier- of leverdonor zijn”, aldus Maartje Puts van de NTS.
Van Heurn: “We werken aan de hand van tabellen. Heeft een donor van 75 voor zijn leeftijd bijvoorbeeld nog heel goede nieren, dan transplanteren we die. Zijn ze iets minder, maar toch oké, dan kunnen we nog altijd twee nieren van die ene donor overplaatsen, zodat die twee samen zorgen voor een goede nierfunctie.”

70? 80? Geen probleem!
Volgens de medicus is het geen argument meer om te zeggen: ik ben te oud voor orgaan- en weefseldonatie. “Ook al ben je 70, of zelfs 80, in principe kan het. Je organen en weefsels zijn waarschijnlijk niet meer in dezelfde conditie als toen je jong was. Maar ze kunnen nog steeds goed genoeg zijn. En in dat geval maak je er iemand ongelofelijk blij mee.”
Dicky Oele raadt het iedereen aan. “Het is bij mijn man allemaal zo goed en netjes gegaan. En toen hij was aangekleed voor de crematie, was er helemaal niks van te zien. Van mij mogen ze na mijn dood ook pakken wat iemand anders nog gebruiken kan. Prachtig toch, als ik met mijn oude lijf nog iemand anders gelukkig kan maken?”

[Meer informatie: www.transplantatiestichting.nl]

Nieuw hart op de dag van de moord op Fortuyn
Het is Bertus Huiskamp (67) uit Leeuwarden wel eens gevraagd als hij vertelt dat hij is getransplanteerd op 6 mei 2002, de dag van de moord op Fortuyn. Of hij niet toevallig het hart heeft gekregen van….? “Nee, hoor”, lacht Huis­kamp. “Ik wist ‘s ochtends om acht uur al dat er een hart voor me was. Fortuyn is aan het begin van de avond vermoord. Dus dat kan niet.” De meubelmaker, nog steeds actief in zijn eigen zaak, haalt zijn schouders op. “Misschien was het wel van een motorrijder die ‘s nachts tegen de vangrail was geklapt.” De Leeuwarder hoeft niet te weten wie de vorige eigenaar was van het hart dat hem nu al dertien jaar een veel beter leven geeft. Al is hij hem of haar ronduit dankbaar. “Door een teruglopende pompfunctie kon ik ‘s morgens amper nog uit mijn bed komen”, zegt Huiskamp, die sinds zijn transplantatie vier kleinkinderen heeft mogen verwelkomen en zien opgroeien. Met het schaamrood op de kaken bekent hij dat hij zelf geen donor was tot het moment dat hij zelf een hart nodig had. “Maar dat is veranderd. Ze mogen alles van me hebben.” Zijn leeftijd speelt daarbij geen enkele rol. “Als je niet bereid bent te geven, dan is dat kortzichtig. Als het noodlot toeslaat, dan heb je toch niks meer aan je lichaam. En een ander misschien wel. En geloof mij: die zal er heel blij mee zijn.”

Wist u dat?
• Van de ouderen (50-plus) staat 70% met een JA geregistreerd in het donorregister.
• Het aantal donoren van 65 jaar en ouder die na hun overlijden organen hebben gedoneerd is toegenomen van 40 in 2009 naar 52 in 2013. In de leeftijdscategorie 56-65 jaar steeg dit van 41 naar 71 donoren. In de meeste gevallen gaven ze meerdere organen.
• Bij nieren en – in mindere mate – lever is ook een orgaan van een levende donor een optie. Dat gebeurt jaarlijks meer dan 500 keer, vaak door verwanten. In een onbekend aantal gevallen is sprake van ‘Samaritaanse donatie’. Dan doneert iemand geheel belangeloos bij leven een nier aan een hem of haar onbekende nierpatiënt bovenaan de wachtlijst. Dat deed in 2011 bijvoorbeeld de toen 72-jarige actrice Petra Laseur. Zij gaf een van haar twee nieren ‘die ze toch niet nodig had’ aan een onbekende man.
• Vijf jaar na transplantatie functioneert nog 84% van de nieren van levende donoren en 70% van de overleden donoren. Bij harten functioneert na vijf jaar na transplantatie nog 78%, bij alvleesklieren 72% en bij levers en longen 66%.
• Vorig jaar zijn 1.004 nieren getransplanteerd, 172 levers, 91 longen, 51 harten en 35 alvleesklieren. Daarnaast is er van 1.776 mensen botweefsel getransplanteerd, van 1.326 mensen hoornvliezen en van 128 donoren hartkleppen en bloedvaten.
• Eind vorig jaar stonden 650 mensen op de wachtlijst voor een nier, 180 voor een long, 109 voor een lever, 91 voor een hart en 43 voor een alvleesklier. Op de wachtlijst voor hoornliezen stonden 630 mensen tegen 20 voor botweefsel en 1 voor hartkleppen en bloedvaten.
• De kans dat ouderen ooit een orgaan nodig hebben, is veel groter dan dat ze ooit een orgaan kunnen afgeven.
• Organen die na uitname toch niet geschikt blijken, mogen voor onderzoek naar transplantatie worden gebruikt, tenzij de donor daar bezwaar tegen heeft.