Kan deze koning de monarchie een toekomst geven?

Het voelt als de dag van gisteren. Toch is het op 30 april alweer tien jaar geleden dat koning Willem-Alexander werd ingehuldigd in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Onze royaltykenner Josine Droogendijk blikt terug. Wat ging er goed en wat kon er beter? 

Toen koningin Beatrix op 28 januari 2013 haar aftreden aankondigde, stond de Nederlandse monarchie als een huis. Een huis dat weliswaar best een likje verf kon gebruiken, maar de populariteitscijfers logen er niet om. Uit onderzoek van Ipsos bleek dat maar liefst 78 procent van de Nederlanders tevreden was over het reilen en zeilen van de Firma Oranje. Uiteraard hielp dat koning
Willem-Alexander bij het maken van een vliegende start. Een jaar na zijn inhuldiging had hij al zestien
succesvolle, buitenlandse bezoeken achter de rug. 

Trooster en verbinder
Naast vreugde was er ook verdriet. In de zomer van 2013 overleed prins Friso aan de gevolgen van een skiongeluk. Bijna een jaar later, op 17 juli 2014, stortte de MH17 neer boven Oekraïne. Te midden van alle chaos en rouw ontpopte Koning Willem-Alexander zich als trooster en verbinder. “Mensen laten elkaar niet los. Dat is vooral van belang in deze dagen, nu ons land zo op de proef wordt gesteld”, zo klonk het in zijn toespraak. 

Goed mis
Na de veelbewogen start kabbelde het koningschap van Willem-Alexander voort. Van tijd tot tijd gebeurde er heus wel iets, maar niets was zo overweldigend, zo veelomvattend als dat wat zich in februari 2020 aandiende: de coronapandemie. Het staatsbezoek aan Indonesië (10-20 maart 2020) kon nog net doorgaan, maar erna ging het mis. Goed mis. Terwijl het land een zware gezondheidscrisis doormaakte, bleef koning Willem-Alexander in eerste instantie op de achtergrond. Veel van zijn collega’s hadden hun land al toegesproken voor ons staatshoofd zich op televisie aandiende. 

Op 27 april 2020 werd er geen Koningsdag, maar Woningsdag gevierd. Via het scherm kon Nederland toekijken hoe de koning samen met zijn gezin de feestdag op Paleis Huis ten Bosch doorbracht. Tijdens de uitzending van Omroep MAX bracht het staatshoofd zelfs een digitale toast uit. Uit onderzoek van Ipsos volgden opnieuw ruime voldoendes. Maar liefst 76 procent van de bevolking stond in april 2020 achter de monarchie. 

Meer ‘beetje dom’
Dat was misschien wel zo gebleven als de koning zich niet had laten raken in zijn achilleshiel. Hoewel hij voor zijn aantreden al opmerkte dat hij 24/7 koning zou zijn, hanteert Willem-Alexander tot op de dag van vandaag een strikte scheiding tussen werk en privé. Trekt hij de deur van het paleis achter zich dicht, dan hangt hij naar zijn idee ook zijn koninklijke titel aan de kapstok. Dat de realiteit anders is, kan bijna niemand zijn ontgaan. In augustus 2020 begon de heibel met een uitgelekte vakantiefoto. Terwijl in eigen land de anderhalve meter strikt werd gehanteerd, poseerde de koning in Griekenland schouder aan schouder met een ober. Een beetje dom, zou Máxima zeggen, maar wat erop volgde was nog dommer. Terwijl minister-president Rutte nadrukkelijk had opgeroepen om in de herfstvakantie niet naar het buitenland te gaan, stapte de koning met zijn gezin in het regeringsvliegtuig voor een weekje Griekenland. 

Buiten beeld
Met een bedrukt gezicht (en ingehouden frustratie?) bood de koning een week later zijn excuses aan. Het mocht niet baten. Zijn populariteit kelderde. In december 2020 had nog maar 47 procent van de bevolking vertrouwen in de monarchie. Of dat alleen te wijten was aan de Griekenland-vakantie is overigens maar de vraag. Qua zichtbaarheid liet – en laat – de koning immers ook steken vallen. Terwijl de Belgische koningskinderen bij verzorgings­tehuizen bloemen uitdeelden en koningin Margrethe van Denemarken een geinige instructievideo opnam voor het knutselen van een teckel-masker, bleef de familie Van Oranje grotendeels buiten beeld. Ja, er werden wel wat vage foto’s vrijgegeven van videovergaderingen op Paleis Huis ten Bosch, maar die waren zo korrelig dat geen enkele krant ze wilde publiceren. Door het ontvallen van (fysiek) contact en publiciteit, viel ook de verbinding tussen volk en monarchie grotendeels weg. Koningin Elizabeth zei niet voor niets: “Je moet gezien worden om geloofd te worden.”

Weinig contact met publiek
Inmiddels zijn alle coronarestricties gelukkig weer opgeheven. De koning kan het land weer in en doet dat ook. Maar de invulling van zijn agenda is voorgoed veranderd. Waar koninklijke bezoeken voorheen ruim van tevoren werden aangekondigd en omlijst met allerlei toeters en bellen, kiezen Willem-Alexander en Máxima tegenwoordig liever voor onaangekondigde, inhoudelijke werk­bezoeken. Hierdoor verloopt het programma en het contact soepeler, meer ontspannen; echter tegelijkertijd lopen ze het contact met het publiek achter dranghekken mis. Maar aangezien een koninklijke handdruk vaak jaren doorwerkt, draagt de nieuwe vormgeving van koninklijke bezoeken niet bij aan de gewenste toename van populariteit. Al met al dringt zich de vraag op of het er slecht uitziet voor de monarchie. Aan het hof denken ze van niet. De schommelende populariteit van koning Willem-Alexander koppelen ze aan het groeiende wantrouwen richting de overheid, niet aan zijn functioneren. In de podcastserie met Edwin Evers bevestigde Willem-Alexander dat nog eens: “Als dat in de monarchie ook niet zo zou zijn, zou ik de opiniepeilingen niet vertrouwen”. De toekomst zal uitwijzen of die gedachte klopt. 

Een rapportcijfer voor de koning 
Hoe heeft koning Willem-Alexander het de afgelopen tien jaar gedaan? Deze vraag staat 15 april centraal tijdens een speciale NOS-uitzending. Met gasten als Geert Mak en Marcia Luyten praat Rob Trip in het bijzijn van publiek over het functioneren, de waarde en toekomstbestendigheid van de monarchie. In de uitzending komen er ook beelden voorbij van de belangrijkste momenten uit het koningschap van Willem-Alexander. Wat is de overheersende indruk na tien jaar Willem-Alexander? Hoe heeft hij het koningschap ingevuld? En ook: hoe houdbaar is onze monarchie in deze ingewikkelde tijd? Met dat uitgangspunt gaan gasten uit verschillende disciplines met elkaar in gesprek.
NOS 10 jaar Willem-Alexander en de monarchie
zaterdag 15 april
vanaf 20.35 uur op NPO 2

Op de route
Vanwege het tienjarig regeringsjubileum viert koning Willem-Alexander zijn verjaardag in de stad die ook wel 010 wordt genoemd: Rotterdam. Wie zin heeft in een spektakel met dans, zang en acrobatiek kan afreizen naar het centrum of gewoon thuis de televisie aanzetten. De NOS zal de jarige job en zijn familie op de voet volgen. Naast koningin Máxima en de drie prinsessen zijn ook prins Constantijn, prinses Laurentien en de Van Vollenhovens aanwezig. De uitzending van de NOS zal worden gepresenteerd door Jeroen Overbeek. Verslaggevers Malou Petter, Martijn Bink en Albert Bos zijn langs de route te vinden. In de avond blikt presentator Winfried Baijens vanuit Rotterdam terug op de dag.
NOS Koningsdag 2023
10.50-13.33 uur op NPO 1
Hoogtepunten
19.04-20.00 uur op NPO 1

Omroep MAX op Paleis Soestdijk 
Het is inmiddels een traditie geworden: Op Koningsdag viert Omroep MAX feest op Paleis Soestdijk. Vanaf 13.50 uur kunt u met een tompouce op de bank meegenieten van het gezellige evenement. ‘MAX Koningsdag Live vanaf Paleis Soestdijk’ wordt gepresenteerd door Jan Slagter. Aan tafel koningshuisdeskundige Justine Marcella en Karin Bloemen. Uiteraard wordt er ook gebakken, gezongen en gedanst, want het is tenslotte feest. Om 16.10 uur begint deel 1 van ‘Tijd voor MAX’ met Sybrand Niessen en Martine van Os. Onder het genot van een oranjebitter zal Koningsdag 2023 met verschillende gasten besproken worden. Om 17.10 uur is het tijd voor deel 2, met onder anderen Josine Droogendijk, de royaltyverslaggever van MAX Magazine. Zineb en Mercedes van ‘Heel Holland Bakt’ zorgen voor wat lekkers. Kijkt u gezellig mee?
MAX Koningsdag
Donderdag 27 april op NPO 1

Podcast met Edwin Evers
In de 10-delige podcastserie ‘Door de ogen van de Koning’ blikken Willem-Alexander en voormalig radiomaker Edwin Evers terug op 10 jaar koningschap, te beginnen bij 2013 en eindigend bij 2022 en de eerste maanden van 2023.  In de laatste aflevering kijken zij ook vooruit. De afleveringen zijn te vinden op de meeste bekende podcastplatforms. Tot en met 25 mei verschijnt iedere donderdag een nieuwe episode.