‘Er moet een volksbeweging komen in Nederland’

Er is veel pensioenonrust. Gepensioneerden en werkenden liepen 134 miljard euro indexatie mis. Ouderen komen op hun pensioen bijna 40 procent tekort. En een onbegrijpelijke nieuwe pensioenwet maakt het er niet beter op. Tijd voor een ontmoeting van Jan Slagter met dé pensioenspecialist in de Tweede Kamer, Pieter Omtzigt. Jan nam MAX- pensioenjournalist Cees Grimbergen mee naar Enschede, Omtzigts woonplaats.

Eind november indexeerden vier fondsen flink. Wat is jullie reactie?
Pieter: “Fijn dat de pensioenen eindelijk verhoogd worden. Eén jaar niet indexeren kan. Maar veertien jaar niet indexeren betekende uitholling van koopkracht.”
Jan: “We krijgen bij MAX veel brieven van mensen met een klein pensioen. Naast de AOW is dat zo’n 500 euro. Mooi dus, de verhoging. Je vraagt je meteen wel af: waarom kon het de afgelopen veertien jaar niet?”

Alleen fondsen die beloofden de nieuwe pensioenwet toe te gaan passen, mochten indexeren. Die wet is nog niet eens door Tweede en Eerste Kamer aangenomen.
Jan: “Dat lijkt op chantage door de regering.”
Pieter: “Je verliest het vertrouwen van de mensen als je dit zo doet. Verhoging van de pen­sioenen koppelen aan de invoering van de nieuwe Pensioenwet zou niet mijn keuze zijn.”

Veel ouderen zijn hartstikke boos over de uitwassen in de pensioenwereld en het niet-indexeren.
Pieter: “De boosheid zit in de hele samenleving. Ik heb er grote zorgen over. De bestaansonzekerheid betreft alle generaties. Kijk naar de groei van de voedselbanken. Volgens het Rode Kruis zitten 400.000 mensen in Nederland in voedselnood. De armoede onder gezinnen met kinderen is zelfs groter dan onder gepensioneerden.”

Is de woede van de gepensioneerden dus niet helemaal terecht?
Pieter: “Die is wél terecht. De koopkracht van mensen die een jaar of tien, vijftien met pensioen zijn, is sterk gedaald.
Ze kregen wel indexatie van de AOW. Maar niet van hun pensioen. Maar vergeet de jongeren niet. Die kregen te maken met afschaffing van studiebeurzen, onbetaalbare woningen en tijdelijke contracten.”
Jan: “Ik weet dat ouderen door financiële zorgen depressief worden. Aan de andere kant ben ik het met Pieter eens. Ik zie het aan mijn eigen kinderen.”

U heeft vele tekortkomingen in de nieuwe Pensioenwet aangetoond. Hoe kan de pensioenwereld zulke koeien van fouten maken?
Pieter: “Ik kreeg hulp van technisch goede mensen en kwam erachter dat De Nederlandsche Bank in haar model jongeren met geleend geld laat beleggen. Heel extreem: voor elke 100 euro vermogen wordt 1.600 euro belegd. Dat is krankzinniger dan de woekerpolis. En dat is maar één voorbeeld uit talloos vele. De oorzaak? In de pensioensector ontbreekt het aan tegenspraak. Ze zorgen niet voor interne kritische discussie. Dat geldt voor de ambtenaren, de politieke partijen, de wetenschappers, de pensioenwereld zelf, de beleggers.”

Het is een gesloten circuit van belanghebbenden, suggereert u. Dat is door een wetenschapper ‘netwerkcorruptie’ genoemd.
Pieter: “Ik noem het groepsdenken. De keerzijde van ons poldermodel is dat er heel beperkt interne tegenspraak is. Dat speelt in het toeslagenschandaal, maar ook in het pensioendossier.”
Jan: “Dat heb ik gezien bij de FNV, waar het Pensioenakkoord van 2019 erdoor gedrukt werd. Toen er kritiek kwam van de FNV Senioren, greep de top van de FNV in. Ze pakten de voorzitter van FNV Senioren, Jan de Jong, aan: ‘Jij doet moeilijk over die Pensioenwet? Dan royeren we jou.’”

Iets anders: is deze wet uit te voeren?
Pieter: “Ze onderschatten de uitvoeringsproblemen schromelijk. Om te beginnen gaan ze 1.500 miljard euro herverdelen. Ik heb enorme verschillen aangetoond; de één krijgt van zijn 100 euro maar 47 euro. De ander kan van zijn 100 euro wel 120 euro krijgen. Dit gaat conflicten en rechtszaken opleveren. En misschien wel een volksopstand. Toen zei de regering haastig: ‘We zullen garanderen dat je van je 100 euro minimaal 95 euro behoudt in het nieuwe stelsel.’”

U noemde het in de Kamer een drama in vijfentwintig bedrijven…
Pieter: “Dit is de grootste operatie op geldgebied in ons land ooit. Het is nu eind november. Nog steeds is onduidelijk wat de gevolgen voor individuele Nederlanders zijn.”
Jan: “De mensen begrijpen er weinig van. Daarom denken de meesten: we krijgen die nieuwe pensioenwet door de strot geduwd. Als ik onze MAX-achterban over pensioenen toespreek, zeg ik: ‘Nederland werd veertien jaar bestolen.’ Omdat ze de rekenrente verkeerd hadden vastgesteld.”
Pieter: “Het woord bestolen heb ik in dit pensioendossier nog nooit gebruikt.”

Ook niet als u kijkt naar die 14 miljard euro kosten die de vermogensbeleggers op de Zuid-As en Wall Street jaarlijks in hun zak steken?

Pieter: “Ook dan weeg ik mijn woorden. Bij het toeslagenschandaal kwam ik scherp uit de hoek. Ik sprak over ‘leugens’. Want ik kon dat keihard maken. Daarom durfde ik het te zeggen. Die beheerkosten die ten goede komen aan een kleine groep rijken, vind ik trouwens wel een enorm probleem.
Ik probeer in die nieuwe pensioenwet de kosten van die vermogensbeleggers te maximeren. Maar de coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie willen nog niet.”
Jan: “Wat zouden we kunnen veranderen aan het oude pensioenstelsel, waardoor het nieuwe overbodig wordt?”
Pieter: “Als je de tekortkomingen rond het nabestaanden­pensioen oplost, ben je al een heel eind met het oude stelsel. En als je dan ook zorgt dat het pensioen de inflatie volgt, ben je een stuk verder. En je moet de 14 miljard euro kosten per wet verlagen.”

Als de pensioensector en de regeringspartijen hun zin krijgen, zullen de pensioenen voortdurend op en neer gaan. Welke Nederlander wil dat?
Pieter: “Geen enkele Nederlander.”

Hoe komt het dat het gezond verstand bij de regeringspartijen verdwenen lijkt?
Pieter: “Dat weet ik niet. Ze houden algemene verhalen. En gaan niet op concrete berekeningen in, die zeggen dat de pensioenen onder de nieuwe wet tot wel 8 procent kunnen dalen. De coalitie ziet het belang van deze berekeningen niet. Terwijl je dit – en nog minstens tien andere aspecten – tot op het bot zou moeten uitdiscussiëren.”

Hoe ontspant u zich na het bikkelharde werken in de Haagse politiek?
Pieter: “Het is heerlijk om aan het eind van de week in Enschede terug te zijn. Hier bij mijn gezin, in mijn wijk.”
Jan: “Ik weet nog iets van hoe Pieter zich ontspant. Ik kwam hem eens, totaal uitgedost, op het carnaval in Oldenzaal tegen. Dan zie je een andere Pieter Omtzigt!”

Het is bijna bovenmenselijk wat u presteert, met hulp van uw team. Kun u dit
moordende werktempo wel volhouden?
Pieter: “Ik ben al heel blij dat jullie naar Enschede zijn gekomen. Dat kost mij weer minder energie. Ik heb flink last gehad van een burn-out. Wat ik daarvan geleerd heb? Dat ik dingen stap voor stap doe. Ook duidelijk ben tegen mezelf. Nu zeg ik: ik ga een maand lang naar geen enkel televisieprogramma. Dat zou ik vroeger nooit gedaan hebben. Een bizar moment was toen ik terugkwam van mijn burn-out. Er waren journalisten die de eerste week na mijn terugkeer zo bovenop mij stonden, dat ik dacht: wil ik dit nog wel?”
Jan: “Je dacht: ik ga terug naar Enschede.”
Pieter: “Ja, dat dacht ik echt. Ik moet mijn best doen om ‘balans te houden’. Ik doe bijvoorbeeld fors minder werk­bezoeken. En ik heb tegen mezelf gezegd: welke dossiers zijn de komende maanden belangrijk? Dat zijn het Pensioen­dossier en Dossier Prijsplafond. Omdat ik denk: als het daar misgaat, hebben we een megaprobleem. En mijn derde dossier: met mensen overleggen hoe we het in Nederland echt beter kunnen maken. Een beetje in het verlengde van mijn boek.”

In dat boek ‘Een nieuw sociaal contract’ over het herstel van vertrouwen tussen overheid en de burgers, schrijft u: fundamentele veranderingen komen niet voort uit de werking van de wet, maar uit innerlijkheid en uit de geest van de wet.
Pieter: “Eerste vraag: luister ik daar zelf genoeg naar? Ik schiet op dit gebied elke dag tekort. Ik moet ook erg letten op wat nou hoofdzaken en wat bijzaken zijn. Details zijn in de politiek best belangrijk. Maar ik moet me afvragen hoeveel details ík kan behandelen.”

Uit de laatste peiling bleek dat als Pieter Omtzigt met een partij aan de verkiezingen mee zou doen, hij de grootste zou worden met 28 zetels…
Jan: “Ga er maar aan staan. Zoiets moet georganiseerd worden. Pieter moet het zelf willen. Bij zo veel zetels heb je veertig à vijftig stevige mensen om je heen nodig om een partij op te zetten. Niet omdat hij erbij zit, maar ik heb ontzettend veel bewondering voor hem. Hoe hij zich in thema’s vastbijt. Kijk, hij zou eigenlijk naar drie zetels moeten gaan. En dan langzaam verder groeien. Maar, bam, op 28 zetels, dat lijkt me verschrikkelijk. Zeker als je de eindverantwoordelijke bent.  Wij als MAX zijn traag, in zeventien jaar, gegroeid naar 435.000 leden. Dat zou ik Pieter gunnen. Mijn bewondering voor hem is gigagroot. Ik hoop dat zijn denk­beelden en visie in het landsbestuur meer zichtbaar worden.”

Jan, zou jij je inzetten voor zo’n nieuwe politieke beweging?
Jan: (met een knipoog): “Voor Pieter wil ik best flyeren.”
Pieter: “Voor het eerst van mijn leven heb ik besloten dingen rustig, stap voor stap te doen. Daardoor zit ik een stuk beter in mijn vel dan een jaar geleden. Ik laat me dus door niemand meer opjagen.”
Jan: “Ik snap dat. Jij moet je er senang bij voelen.”
Pieter: “Wat ik belangrijk zou vinden voor Nederland is dat er weer een volksbeweging ontstaat. Dat vind ik ook het knappe aan MAX. Zo’n beweging moet niet rondom personen gebouwd worden, maar rond idealen. Als zo’n beweging eindigt rond een groot persoon wordt Nederland er niet wijzer van.”