Taboe: nu al de nalatenschap bespreken. Een erfenis in het verschiet! Of niet…

Veel mensen houden er – al dan niet stiekem – rekening mee dat ze nog eens een erfenis krijgen. Menigeen heeft er ook al een bestemming voor; van een verbouwing of nieuwe auto tot een rondreis in een ver buitenland. Sommigen leven zelfs al op ruimere voet nog vóór ouders of andere erflaters zijn overleden. Dat is allemaal niet zonder risico. Want die nalatenschap kan zo maar tegenvallen. En dan krijg je weinig, niets of je moet zelfs betálen!

Ronald Wiemans (73) uit IJsselstein had een mooi pensioen in het vooruitzicht, met dank aan zijn vader en diens fraaie carrière bij Philips. Zoon zou vaders vermogen en huis erven. Alleen, wel pas ná het overlijden van vaders vriendin. Het liep anders. De kinderloze partner had neven en nichten. Zij kregen lucht van het vermogen waar hun tante op zat. Er kwam een nieuw testament voor tante. Toen zij zes jaar geleden stierf, 22 jaar na Wiemans vader, kregen haar neven en nichten alles. “Mijn vaders aandelen en huis, dat helemaal was afbetaald, zouden vele tonnen waard zijn”, zegt Wiemans, die het prima vond dat vader zijn stiefmoeder verzorgd wilde achterlaten. Ook als ze gewoon prettig had geleefd van vaders erfenis, zou er nog voldoende voor de zoon overblijven. “Vijf ton tot een miljoen euro. Nu heb ik alleen AOW.” Daarvan moet hij ook nog elke maand huur betalen, terwijl hij anders huurvrij in vaders huis had kunnen wonen.

‘Dat was slikken’
Rekenen op een erfenis, of daar zelfs nadrukkelijk naar hengelen, het is een bekend fenomeen. “En ook een beetje een taboe”, zegt notaris Lucienne van der Geld. Zij is directeur van Netwerk Notarissen, met 150 kantoren en 600 notarissen, en tevens docent notarieel recht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. “Mensen gaan er maar vanuit dat ze gaan erven. Maar de vraag is of de persoon van wie ze denken te gaan erven er ook zo over denkt.” Dat kan nogal tegenvallen, wijst de praktijk uit. Dan blijkt iemand tot zijn eigen verrassing te zijn onterfd. Of het testament wijst een substantieel deel van de nalatenschap toe aan een goed doel, zoals Van der Geld laatst nog voorbij zag komen. “Dat was slikken voor de kinderen; ze erfden veel minder dan waar ze vanuit waren gegaan.”

Soms wordt voorschot gevraagd
Pijnlijk, zeker als erfgenamen al een bestemming hebben voor de postume schenking, of zelfs al min of meer hebben uitgegeven. Van der Geld: “Ik zie dat erfgenamen soms wel héél snel de nalatenschap willen afwikkelen. Dan vragen ze om een voorschot, voor betaling van camper, boot, auto of een grote rondreis. Soms krijg je zelfs de vraag of je het geld direct kunt overmaken naar de dealer, want de nieuwe auto staat al klaar.” Vooral rondom mensen tussen de zestig en honderd jaar wordt vooruitgelopen op een ‘latente erfenis’, zegt Hans Bosch. Hij is ‘erfmeester’ bij erfzaken.nl, een kantoor dat mensen helpt met het begeleiden van nalatenschappen. “Bij ouderen is nou eenmaal een grotere kans op overlijden, dus op een nalatenschap. Mensen zeggen dan: ik hoef niet te sparen voor mijn pensioen, want ik krijg toch nog een erfenis. Of: ik kan die reis naar Amerika dus best nu al maken.”

De pastoor mocht alles houden
Bosch waarschuwt op het moment van iemands overlijden naasten dan ook altijd. “Iemand kan gokschulden hebben gemaakt, verloren hebben met beleggen. Of gewoon veel meer geld hebben opgemaakt dan naasten dachten. De erfenis kan daardoor fors tegenvallen. Dat is een bittere pil.” Die wordt vaak in stilte doorgeslikt. “Er is schaamte om over zo’n tegenvaller te praten.” Bosch roept mensen op om zich goed te informeren over mogelijke erfenissen, al is het maar om niet voor vervelende verrassingen komen te staan. Hij noemt het voorbeeld van een weduwe in het Brabantse Asten. Zij bleek haar vermogen van 120.000 euro grotendeels te hebben geschonken aan meneer pastoor. De verbouwereerde familie stapte naar de rechter, maar ving bot; de
pastoor mocht de erfenis houden.

Zij zagen de bui al hangen
Het kan nog erger, weet Bosch. Hij vertelt over een gezin met elf kinderen. Vader overleed eerst. “Het testament bepaalde dat alle bezittingen en schulden naar moeder gingen en dat de kinderen moesten wachten op hun erfenis.” Bij elkaar bedroeg die nalatenschap meerdere tonnen. “De kinderen kregen voor hun deel alle elf een vordering op moeder.” Die schuld van moeder aan de kinderen zou bij haar overlijden alsnog als erfenis naar de kinderen gaan. Tenminste, ervanuit gaande dat moeder daarvoor nog steeds geld genoeg had. “Maar moeder had te veel opgemaakt”, vertelt Bosch. Twee van haar kinderen zagen de bui hangen. Zij kozen voor ‘beneficiaire aanvaarding’ van de erfenis, waardoor ze eventuele schulden van moeder niet hoefden te betalen. De negen overige kinderen kozen ervoor de erfenis ‘zuiver’ (zeg maar ‘gewoon’) te aanvaarden. “Daardoor moesten die negen kinderen de vorderingen van moeder aan alle elf kinderen ophoesten, bij elkaar een forse restschuld.” 

Verdonkeremaand door thuishulp
Soms is een verwachte erfenis verdwenen door regelrecht misbruik. Dat overkwam Jeanette Kerchman (71) uit Zwolle. Haar vader had haar begin deze eeuw volgens afspraak zo’n tienduizend euro nagelaten, genoeg om nog eens terug te kunnen naar Australië, waar ze in haar jeugd had gewoond. Van de erfenis van haar moeder, die van haar vader gescheiden was, hoopte ze naar Amerika te kunnen, waar familie van moeder woont. Maar moeders vermogen was al voor haar overlijden, vijf jaar geleden, compleet verdonkeremaand. “Mijn moeders thuishulp bleek bij het boodschappen doen ook elke keer flink voor zichzelf te hebben gepind. In haar laatste jaar is ze zo voor zo’n tienduizend euro bestolen, want mijn moeder had daar helemaal geen toestemming voor gegeven. Sterker: ze was er kapot van toen ik het haar vertelde.” Voor Jeanette is het nu worstelen en sappelen. “Ik heb vanwege keelkanker en andere kwalen een slechte gezondheid. Door een woekerpolis bij Spaarbeleg ben ik in het verleden veel geld kwijtgeraakt. Ik had mijn moeders geld goed kunnen gebruiken. Waarschijnlijk is er nog veel meer verdwenen in de periode vóór haar laatste levensjaar. Maar ik heb de energie niet om dat uit te zoeken.”

Schenken ‘met warme hand’
Van der Geld en Bosch zien steeds meer dat erfgenamen aandringen op een voorschot uit de erfenis. Vaak is dat om te voorkomen dat vermogen weglekt. Wie vóór zijn overlijden alvast regelmatig geld belastingvrij schenkt, zorgt dat erfgenamen minder erfbelasting hoeven te betalen. Ander voordeel: bij een lager vermogen hoeven ouderen ook minder eigen bijdrage (WLZ) aan verpleegzorg te betalen. Ook daardoor blijft er meer over voor erfgenamen.Stephan van de Wetering (65) uit Malden heeft zijn drie kinderen de voorbije jaren heel bewust flinke belastingvrije schenkingen gedaan. Ook heeft hij fiscaalvriendelijk bijgedragen bij de aankoop van een huis, met een ‘jubelton’. “Ik heb een groot probleem met de erfbelasting, je reinste diefstal. Er is immers al loon- en vermogensbelasting over ons geld afgedragen. Ons vermogen is nu door alle schenkingen aan onze kinderen fors minder. Maar de erfbelasting daardoor straks ook.” Dat klinkt mooi, besparen op erfbelasting en zorgbijdragen door nog flink te schenken met ‘warme hand’, zoals dat heet. Maar er zijn risico’s. Van der Geld: “Kinderen kunnen oneigenlijke druk gaan uitoefenen op ouders. Dan kan te veel worden geschonken, waardoor de ouders te weinig overhouden voor later. Bijvoorbeeld voor zorgkosten of om gewoon om comfortabel te leven. Dan ga je richting financieel misbruik van ouderen. Daar hebben wij als notarissen wel zorgen over.”