FANTOOMPIJN: Je voelt het wel, maar het is er niet…

Geachte dokter Ted,

Mijn vriend heeft een gezondheidsprobleem dat eigenlijk niet op te lossen valt. Enige jaren geleden raakte hij betrokken bij een verkeersongeval, veroorzaakt door een dronken automobilist die inreed op de bestuurdersplaats waar hij zat. Mijn vriend, nu 68 jaar, raakte daarbij zodanig bekneld dat zijn onderarm moest worden afgezet. De laatste tijd gilt hij het soms ineens uit van de pijn in zijn hand… die er niet meer is. U begrijpt mijn vraag vast wel.

Martha

Jazeker Martha, die vraag is mij als huisarts dikwijls gesteld. Door patiënten die allemaal iets aan hun lichaam misten: een ledemaat, zoals een been of arm, dat door botkanker of een vaatprobleem – ook diabetes – was geamputeerd. Maar ook een vinger, een teen, een oor, ja zelfs een kies. Lichaamsdelen die er niet meer waren, soms door een ongeval, maar die voor hun gevoel nog wel bestonden, zelfs pijn deden, jeuk veroorzaakten of warmte afgaven, terwijl dat feitelijk niet meer mogelijk was.

Een dramatisch probleem
Zo’n zeventig procent van de mensen met een missend lichaamsdeel ervaart dit in meer of mindere mate, soms met vlagen, soms permanent. Dit fenomeen noemen we ‘fantoompijn’, letterlijk: de pijn van een schim of een spook. Je voelt het wel, maar het is er niet… Een dramatisch probleem: je leeft met iets dat aan je lichaam ontbreekt, maar dat nog altijd gevoel afgeeft. Een lichaamsdeel dat de herinnering levend houdt.

Soort pijnherinnering
Er bestaan verschillende theorieën over de oorzaak van fantoompijn. Eén ervan wordt het pijngeheugen genoemd. Want in wezen houdt je geest je voor de gek: de hersenen denken ten onrechte dat het ­lichaamsdeel er is. Eerdere verwondingen of beschadigingen aan een deel van het lichaam blijven we voelen en ervaren als een soort ‘pijnherinnering’. Om die reden wordt tegenwoordig meer aandacht besteed aan preventieve pijn­bestrijding, zoals anesthesiologische zenuwblokkades vóór een amputatie, zodat er zo weinig mogelijk herinneringspijn ontstaat. Een andere oorzaak wordt gezocht in de doorgesneden zenuw op de plek van de amputatie. Deze perifere zenuwen ‘denken’ dat ze prikkels moeten doorgeven (en ontvangen), van de ledemaat naar het centrale zenuwstelsel in de hersenen en het ruggenmerg.

De herinnering wegnemen
Martha, je schreef in je e-mail dat het een probleem is waar eigenlijk geen oplossing voor bestaat. Hoogstens het als het ware ‘herprogrammeren’ van de hersenen. Door het brein te laten beseffen dat de hand en de onderarm bij je vriend niet meer bestaan. Zeg maar: het wegnemen van een ‘herinnering’. Zoals ook gebeurt met snelle oogbewegingen bij de EMDR-behandeling, waarmee bijvoorbeeld een psycholoog traumatische ervaringen in het brein kan doen vervagen.

Spiegeltherapie helpt soms
Een andere behandeling is spiegel­therapie. Hierbij wordt een loodrecht staande spiegel gebruikt waarin de gezonde arm of het gezonde been wordt weerspiegeld, zodat het lijkt of het geamputeerde lichaamsdeel er nog is. Daardoor wordt het hersengebied van dat lichaamsdeel geactiveerd. Op deze manier beginnen er processen te werken en concludeert het brein: alles is goed! Men kan dan als het ware het geamputeerde lichaamsdeel masseren, strelen of krabben door dat bij de ‘goede’ ledemaat te doen. Daardoor kan de pijn of jeuk minder worden. De gedachte is dat visuele informatie, bewegen en voelen elkaar sterk beïnvloeden.

Reageren of vragen?
info@meerovermedisch.nl
Zie ook www.meerovermedisch.nl