Het blad? Daar kun je een boek over schrijven!

Herfst en bomen, dat is een verhaal apart. Veel vogels trekken naar het zuiden, egels en vleermuizen beginnen aan een winterslaap, planten verstoppen zich met zaden of wortels onder de grond. Maar bomen hebben een stevige stam en die haal je maar niet een, twee, drie weg voor de winter. “Tom Poes verzin een list”, zou Heer Bommel zeggen.

Een list om de winter door te komen. Het is oktober en het zal straks, zélfs in dit raar warme jaar, echt kouder worden. Tegen al te lage temperaturen zijn boombladeren niet bestand. De waardevolle stoffen die in al die duizenden bladeren zitten, moeten opgeslagen worden voor het te laat en te koud is. De belangrijkste stof die in bladeren zit, is bladgroen (‘chlorofyl’, volgens biologen). De naam zegt het al: bladgroen zorgt ervoor dat de meeste bladeren groen zijn. Bladgroen is zo belangrijk, omdat het zonlicht op kan vangen. Met die zonne-energie kunnen bomen water (uit de grond) en koolstofdioxide (uit de lucht) omzetten in groeistoffen. Die chemische fabriek wordt in de loop van de herfst stopgezet, want: te koud. Maar in het voorjaar is bladgroen nodig om het proces weer op te starten. Daarom trekken de bomen het bladgroen tijdig uit de bladeren en slaan het op. “Alles goed en wel, jonge vriend, maar rond mijn Slot Bommelstein dwarrelen herfstbladeren in de kleuren van mijn geelrode jasje.”
Er zit niet alleen bladgroen in bladeren. Ook gele en oranje kleurstoffen (‘carotenoïden’, biologen hebben er geen gewoon woord voor) en roodachtige kleurstoffen (‘anthocyanen’, E-nummer E163 voor de voedseletiket-lezers onder u). Bomen kunnen niet zonder die anthocyanen, ze zijn belangrijk voor de ontwikkeling van bladeren, want ze weten allerlei giftige stoffen te neutraliseren. Oók binnenhouden en opslaan dus! Minder belangrijk zijn de gele en oranje kleurstoffen. Ze beschermen bladeren tegen zonnebrand, maar dat is voorlopig niet aan de orde. En dus slurpt een boom vooral de bladgroenkorrels en de anthocyanen naar binnen. Dat gebeurt bij elke boom in een ander tempo en op een andere manier. Het levert ons een kleurig, herfstig schouwspel op.

Begin oktober zit ik ergens buiten op een terras, de temperatuur laat het nog steeds toe. Een blad, geel-oranje-en-een-beetje-rood, dwarrelt op mijn tafeltje. Het lijkt zo simpel, maar het is een waar kunstwerk, afzender esdoorn. Ik reken af, sta op en wandel verder over een prachtig landgoed in herfsttooi. Straks heb ik zin in een “eenvoudige, doch voedzame maaltijd”.

Als wandelaar, ex-hoofd- redacteur ‘Grasduinen’ en leraar biologie is Kees Loogman (61) natuurlief- hebber én natuurspecialist.