Ongelukkig samen of gelukkig apart?

Wie aan echtscheidingen denkt, denkt niet meteen aan senioren. Toch neemt het aantal scheidingen onder ouderen toe. Op dit moment gaat 1 op de 3 koppels boven de 50 jaar scheiden. Twintig jaar geleden was dit nog 1 op de 6. Het aantal echtscheidingen onder de baby­boomers van 60 tot 65 jaar is zelfs twee keer zo hoog. Bijna 6 procent van het totaal aantal echtscheidingen betreft ‘bejaarde’ echtscheidingen.

We trouwen later, dus we scheiden ook later. Maar er is meer aan de hand. Volgens hoogleraar Dimitri Mortelmans, gespecialiseerd in echtscheidingsonderzoek, is het steeds minder vanzelfsprekend dat we samen oud worden: “Met de gestegen welvaart is het taboe op scheiden verdwenen.” De oudere van nu was jong volwassen in de jaren 70, waarin de eerste echtscheidingshausse plaatsvond. Toen is scheiden normaler ­geworden. Bovendien is de vrouw van nu een stuk onaf­hanke­­lijker en zelfstandiger dan in het traditionele huwelijk. Vaak eist zij op middelbare leeftijd meer ruimte voor zichzelf op. “Vanzelfsprekendheden gaan –  nadat de kinderen het huis uit zijn – alsnog op de helling. Een tweede fase breekt aan.” Als de man of vrouw met pensioen gaat, staat de relatie onder druk. Steeds vaker zetten mensen boven de zestig dan alsnog de stap.

Veertig jaar ergernis
Maar wat beweegt nou die zestig- of zeventigplussers en in sommige gevallen zelfs tachtigplussers om alles nog overhoop te halen? Is na veertig jaar ergernissen inslikken de maat echt vol? Margreet van Tricht is echtscheidingscoach en al jaren begeleidster bij lotgenotencontact Cambriana. Volgens haar is het zelden een gezamenlijke keuze. “Wat je vaak ziet, is dat een van de partners in stilte de echtscheiding voorbereidt. Voor de ander komt het dan volledig uit de lucht vallen.” Toen Van Tricht zelf verrast werd door de mededeling dat haar man zijn koffers zou pakken, stortte haar wereld in. Het toekomstbeeld van samen de wereld overreizen en genieten van de kleinkinderen werd verruild voor armoede en eenzaamheid. “Wie dit overkomt, zal een situatie moeten accepteren die hij of zij helemaal niet heeft gewild, en gaat door een diep dal.”

Zeer ingrijpend
Uit onderzoek blijkt dat scheiden op latere leeftijd vaak extra zwaar is. Het feit dat je een levenslange relatie achter je laat, maakt het zeer ingrijpend. Het is misschien al dertig of veertig jaar geleden dat je trouw beloofde aan je partner. Je bent tot in de kleinste details met een persoon verweven geraakt. Je weet hoe hij zijn koffie drinkt en waar je haar mee kunt verrassen. En plotseling wordt die wederhelft geamputeerd. “Juist die verwevenheid met elkaar maakt dat een scheiding als traumatisch ervaren wordt”, vertelt Van Tricht. Vooral vrouwen, maar soms ook mannen, hebben zich jarenlang weggecijferd om het leven met de ander aangenaam te houden. “Tegen zo iemand zeg je niet zo makkelijk: ‘Ga maar op zoek naar je eigen geluk.’ En dat is toch wat ze moeten doen.” Maar hoe doe je dat? Er is op die leeftijd al weinig toekomstperspectief; het pensioen en het spaargeld wordt in tweeën gedeeld en er is geen zicht meer op een baan. Een nieuwe partner betekent ook weer wennen aan nieuwe gewoontes, veel mensen hebben daar geen zin meer in. Samen terugblikken op de hoogtepunten uit je leven is er niet meer bij. “Sommigen worden wel tien jaar gekweld door wrok, pijn en verdriet.”

Gevoel van falen
Een echtscheiding op hoge leeftijd heeft volgens Mortelmans ook psychische gevolgen. Het kan leiden tot een gevoel van falen, depressies en een laag zelfbeeld. Volgens de Health-and-daily-living-depressieschaal, een instrument waarmee je iemands welbevinden meet, hebben vrouwen het moeilijker dan mannen. Dat komt omdat vrouwen vaak dubbel worden gestraft. Voor vijftigplussers is het al moeilijk om werk te vinden, maar voor vrouwen met weinig arbeidsmarktervaring helemaal. Wie gaat scheiden verdeelt niet alleen de boedel en het pensioen, maar ook de vrienden. Je raakt daardoor mensen kwijt op een leeftijd dat je toch al wat eenzamer wordt. Degene die hertrouwt, krijgt er via de nieuwe liefde weer nieuwe contacten bij, degene die alleen blijft niet. Voor vrouwen is het minder makkelijk om een nieuwe partner te vinden. De partnermarkt pakt voor mannen veel gunstiger uit. Er zijn op hoge leeftijd meer vrouwen dan mannen. Bovendien vinden mannen vaak met enig gemak een jongere vrouw. Maar het is niet alleen maar kommer en kwel volgens Mortelmans. De tijd heelt de wonden. “Mensen die de klap weer te boven komen, kunnen juist meer zelfvertrouwen krijgen en tevredener met hun leven zijn, ook op hoge leeftijd.” Bovendien blijkt uit de recente studie ‘Scheiding in Vlaanderen’, een echtscheidingsbarometer die redelijk gelijk opgaat met de situatie in Nederland, dat er ook een nieuwe trend te bespeuren is. Juist op hoge leeftijd blijken mensen nu vaker en makkelijker een nieuwe relatie aan te gaan.